عارف فرزانه حضرت آیت الله میرزا جوادآقا ملکی تبریزی رحمة الله:

سبب پیدایش حضور قلب، همت آدمی است؛ زیرا قلب، تابع همت و اراده است. اگر همت تو نماز باشد، قلبت هم در نماز، حاضر خواهد بود؛ ولی اگر همتت در پی چیز دیگری باشد، قلبت هم از نماز غافل و نزد همان چیز خواهد بود.

خداوند برای هیچ کس دو قلب قرار نداده است. برای احضار قلب در نماز، راهی جز این که همتت را متوجه نماز سازی، نیست؛ زیرا همواره همت انسان متوجه امری می شود که خیری از آن، گمان داشته باشد و آن را مایه سعادت خود بداند؛ لذا حضور قلب هنگام نماز، تابع ایمان انسان به حقیقت نماز و برتری آن نسبت به همه اعمال و عبادات است.

 (اسرار الصلوة، میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، ترجمه رضا رجب زاده، صفحه 301؛ مجله خُلُق، شماره 24، صفحه 45)

انسان که شیرینی می خورد، اگر شیرینی اطراف دهانش بماند و او دهانش را تمیز نکند، مگس ها در اطراف او جمع می شوند و هر چه آن ها را براند باز هم برمی گردند. به همین دلیل در لغت عرب به مگس ذُباب می گویند.
این کلمه مخفّف از دو کلمه ذُبَّ به معنای رانده شده و آبَ به معنای بازگشت است، زیرا مگس حشره ای است که هر چه رانده شود، باز می گردد.
مرحوم فیض می فرمایند: این مگس ها افکار و اندیشه های ما هستند و آن شیر...ینی، تعلقات ما به امور دنیوی است.

وقتی انسان با تعلقات وارد نماز می شود، این مگس های تخیلات و افکار به دنبال آن به دل انسان هجوم می آورند. راه حلش این است که ذهن خود را از این تعلقات دنیوی پاک کنیم تا جلوی هجوم افکار پراکنده به قلب گرفته شود.
آن مقداری را که می توانید، کنترل کنید و اختیاراً دنبال نکنید و آنچه را هم که غیر اختیاری وارد می شود، اهمیت ندهید.

خداوند متعال وعده داده است که هر کس در راه معنویت کوشش کند من دستش را می گیرم. اگر ما متعهد بشویم که آن قسمتی را که می توانیم و در اختیار ماست کنترل کنیم، از برکت این مجاهده خداوند به تدریج مهمان های ناخوانده را از قلب ما بیرون می کند.

استاد فاطمی نیا